Τρίτη 14 Ιουλίου 2009

Να προστατεύσουμε το εβραϊκό νεκροταφείο Ιωαννίνων

Οι νύχτες στα Γιάννενα ανήκουν στους νεοναζιστές. Μέσα σε ένα μήνα σχεδόν, άγνωστοι κατέστρεψαν τάφους του εβραϊκού νεκροταφείου της πόλης δύο φορές, με το χτύπημα της 3ης Ιουνίου- στην κορύφωση δηλαδή του προεκλογικού αγώνα- να είναι από τα ισχυρότερα που έχει δεχτεί ο ιερός χώρος. Την Πέμπτη 9 Ιουλίου τα μεσάνυχτα περιορίστηκαν στην καταστροφή δύο τάφων, συμπληρώνοντας όμως ένα αριθμό περίπου 10 επεισοδίων καταστροφών τα τελευταία χρόνια. Και λέμε περίπου γιατί οι επιθέσεις είναι συνεχείς: Άλλοτε με καταστροφές στους τάφους και τους λατρευτικούς χώρους, άλλοτε με σβάστικες στην είσοδο του νεκροταφείου.


Κατεστραμμένος τάφος στο νεκροταφείο στις 3 Ιουνίου

Αυτή είναι η κατάσταση σήμερα, μια κατάσταση που προκαλεί μεγάλη αμηχανία στην τοπική κοινωνία και τις τοπικές Αρχές, αλλά και αναστάτωση σε κάθε νοήμονα πολίτη. Κι όμως… Παρά την καταδίκη των επιθέσεων όλα αυτά τα χρόνια από το σύνολο του πολιτικού κόσμου της πόλης, με την αριστερά πάντα να πρωτοπορεί στις αντιδράσεις και παρά τον διεθνή αντίκτυπο που έχει εγγράψει πλέον τα Γιάννενα στη χορεία των πόλεων που εκκολάπτουν το αυγό του φιδιού, οι νεοναζιστές κάνουν ό,τι θέλουν χτυπώντας εκεί ακριβώς που ζει η ψυχή της πόλης: Στη μνήμη, στη θύμηση των ανθρώπων που έφυγαν, στο σύμβολο της προαιώνιας παρουσίας μιας ολόκληρης κοινότητας, στον τόπο που αναδύει και με το που υπάρχει ακόμα ακόμα, την ιστορία μιας άλλης πόλης, εκείνων των Γιαννίνων που ήκμασαν με τη συνύπαρξη διαφορετικών πολιτισμών και θρησκειών.
Γιατί όμως η πόλη δεν καταφέρνει να προστατέψει έναν ιερό χώρο ο οποίος δεν βρίσκεται ούτε δέκα λεπτά με τα πόδια από το αστυνομικό μέγαρο; Οι απαντήσεις είναι πολλές και αναδεικνύουν ευρύτερα ζητήματα για τη φύση σήμερα του ρατσισμού, για τον τρόπο που εκδηλώνεται αποτελεσματικά ο αντιρατσισμός ή για τον τρόπο που βλέπουν οι σύγχρονοι κάτοικοι την ιστορία τους.
Μια ιστορία που ας μην το ξεχνάμε, παραμένει στη χώρα μας ακόμα, ένα σύνολο από στερεότυπα, προκαταλήψεις και ιδεολογικές «εθνικές» αναγνώσεις. Σε τέτοιο βαθμό που σε αναγκάζει να επιστρέψεις στα αυτονόητα για να πιάσεις ξανά το νήμα και για να δείξεις ότι οι κέλτικοι σταυροί, οι νεοναζιστικές ονειρώξεις και τα χαμίνια του ρατσισμού που δρουν τις νύχτες χωρίς κανένας νόμος για «κουκουλοφόρους» να τα αγγίζει, δεν είναι το παρόν που αξίζει στα Γιάννενα, αλλά είναι ένα περιθώριο που πρέπει να εντοπιστεί και να αδρανοποιηθεί.

Οι Ρωμανιώτες

Η ισραηλιτική κοινότητα της πόλης δεν έχει παραπάνω από 40- 50 μέλη σήμερα, παραμένει όμως μια από τις ενεργές κοινότητες της χώρας, με τα μέλη της να παίζουν ενεργό ρόλο στην τοπική κοινωνία. Η κοινότητα είναι Ρωμανιώτικη, έχει δηλαδή ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά όπως η ελληνοφωνία και διαφορετικές λατρευτικές παραδόσεις που τη διαφοροποιούν από τις σεφαραδίτικες κοινότητες, όπως της Θεσσαλονίκης που είναι ίσως και πιο γνωστές στο ευρύ κοινό, ενώ η καταγωγή της χάνεται κάπου στον αρχαιοελληνικό κόσμο.
Τον Μάρτιο του 1944 θα οδηγηθούν στα στρατόπεδα 1850 Γιαννιωτοεβραίοι, για να επιστρέψουν μόνο163. Το ολοκαύτωμα των Ιωαννίνων θα αργήσει να γίνει γνωστό όπως έγινε άλλωστε και με τις άλλες πόλεις και η σιωπή θα καλύψει για δεκαετίες τον πόνο και την απώλεια. Πρώτοι έγραψαν πάντως οι λογοτέχνες της πόλης: Ο Δημήτρης Χατζής στο πιο γνωστό «Τέλος της μικρής μας πόλης», ο Κίμων Τζάλλας, ο Φρίξος Τζιόβας ο οποίος ακόμα στα γραπτά του αναδεικνύει τον πολυπολιτισμικό κόσμο της Ηπειρώτικης ενδοχώρας. Μετά το ’80 θα αρχίσουν έντονα να γίνονται οι πρώτες δημόσιες αναφορές, ενώ στις αρχές του ‘90 έγινε από το δήμο, επί δημαρχίας του αριστερού δημάρχου Φίλιππα Φίλιου, και το μνημείο στη μνήμη όσων χάθηκαν, εκεί κοντά στο Κάστρο που έγινε η δραματική συγκέντρωση το 1944. Ένα μνημείο (αργότερα αντικαταστάθηκε από γλυπτό) που διασώζεται από τους βανδάλους γιατί βρίσκεται στο μέσον της τουριστικής συνάθροισης. Οι γειτονιές έξω από το Κάστρο διατηρούν ακόμα κάποια κτίρια- οικίες παλιών εβραϊκών οικογενειών, ένας δρόμος έχει το όνομα του ποιητή του μεσοπολέμου (και κομμουνιστή) Γιοσέφ Ελιγιά ενώ μέσα στο Κάστρο λειτουργεί λίγες φορές το χρόνο η Συναγωγή.
Τα τελευταία χρόνια ακόμα, το ολοκαύτωμα ήρθε στην επικαιρότητα με την εύρεση φωτογραφικού αρχείου από το διωγμό του ’44, μετά από την πρωτοβουλία που πήρε αρχικά η γιαννιωτοεβραϊκή συναγωγή της Νέας Υόρκης Kehila Kedosa Janina και στη συνέχεια τοπικοί ερευνητές, ενώ πρόσφατα εκδόθηκαν και τα βιβλία «Μνήμες Κατοχής» Ι και ΙΙ του Chr. Schmink- Gustavus από τις εξαιρετικές και θαρραλέες τοπικές εκδόσεις «Ισνάφι». Παρά την έρευνα πάντως πανεπιστημιακών του τοπικού πανεπιστημίου για την εβραϊκή παρουσία στα Γιάννενα (Παναγιώτης Νούτσος, Ελένη Κουρμαντζή κ.α) που έχει αποδώσει καρπούς, ακόμα δεν έγινε δυνατή η μετάφραση του κορυφαίου βιβλίου- μαρτυρία της Rae Dalven «The Jews of Ioannina», δείγμα ότι έχουν να γίνουν ακόμα πολλά.

Η προστασία

Η ιστορία όμως είναι και η μνήμη των ζωντανών και δεν υπάρχει σήμερα Γιαννιωτοεβραίος που να μην έχει κάποιον συγγενή θαμμένο στο νεκροταφείο ή να μην έχει χάσει κάποιον στο ολοκαύτωμα. Οι επιθέσεις συνεπώς κατά του νεκροταφείου είναι επιθέσεις προς τους ζώντες, μια απειλή αληθινή και όχι μόνο κατά της μνήμης τους. Το ίδιο το νεκροταφείο, μνημειακός χώρος πλέον, έχει παρουσία δύο αιώνων σίγουρα, ενώ υπάρχουν ενδείξεις από επιγραφές ότι υπήρχε πολλούς περισσότερους αιώνες.
Γίνεται φανερό ότι και ο ίδιος ο χώρος αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας της πόλης. Οι επιθέσεις όμως των νεοναζιστών σήμερα, εκμεταλλευόμενες την ιστορική αμνησία και τον αντισημιτισμό που διακατέχει ευρύτερα κοινωνικά στρώματα σε όλη την Ελλάδα, προσπαθούν να μετατρέψουν τις καταστροφές και τους βανδαλισμούς σε μια υπόθεση που αφορά μόνο την εβραϊκή κοινότητα και τους ρατσιστές. Ο κίνδυνος δηλαδή είναι να αντιμετωπιστεί το ζήτημα ως μια ελάσσονα υπόθεση που δεν αφορά την τοπική κοινωνία αλλά δύο «πλευρές» που αντιμάχονται ερήμην της πλειοψηφίας. Ως ένα ακόμα «επεισόδιο» του αστυνομικού δελτίου.
Για να αποτραπεί ο κίνδυνος αυτός δεν αρκεί μόνο η καταδίκη των βανδαλισμών. Πρέπει άμεσα να προστατευτεί αποτελεσματικά ο χώρος του νεκροταφείου και να εξιχνιασθούν οι εγκληματικές πράξεις ώστε όλος αυτός ο ναζιστικός εσμός που τολμά να ασεβεί, να έρθει στο φως. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, ο δήμος Ιωαννιτών και οι τοπικές Αρχές οφείλουν να αναδείξουν τη σημασία του μνημειακού χώρου και να τον κάνουν «ορατό» στην τοπική κοινωνία και ιδιαίτερα στους Γιαννιώτες, ως τμήμα της σύγχρονης ιστορικής πραγματικότητας.
Η προστασία του εβραϊκού νεκροταφείου των Ιωαννίνων αποτελεί σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα στοιχήματα της ελληνικής κοινωνίας, όσο τουλάχιστον αυτή επιθυμεί να παραμένει στο δρόμο της δημοκρατίας και του σεβασμού στον άνθρωπο.


Δημοσιεύτηκε στην Εποχή στις 12 Ιουλίου 2009