Τετάρτη 22 Απριλίου 2009

Λευκός Πύργος: Μια εξαιρετική έκθεση για τη Θεσσαλονίκη

Η θέα προς την ιστορική παραλία της Θεσσαλονίκης είναι εντυπωσιακή


Στον Λευκό Πύργο δεν είχα πάει ούτε όταν ήμουν φοιτητής στη Θεσσαλονίκη το ’90 ούτε αργότερα. Αλλάζουν όμως οι ανάγκες σου όταν μεγαλώνεις, κάνεις παιδιά που θέλουν να δουν τα πάντα, αποζητάς ίσως κι ο ίδιος μια μεγαλύτερη συνάφεια με τον κοινό τρόπο ζωής.
Κι ο Λευκός Πύργος είναι το κατεξοχήν παράδειγμα εμβληματικού μνημείου για μια πόλη, που έχει αξία ακριβώς γιατί υπάρχει.
Πήγαμε τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί, με κύριο στόχο βέβαια να ανεβούμε στην ταράτσα και να δούμε τη θέα, να κάνουμε δηλαδή αυτό που επιθυμούμε κάθε φορά που βλέπουμε το μνημείο σε κάποια καρτ ποστάλ, φωτογραφία σε εφημερίδα ή γενικό πλάνο που συνοδεύει ειδήσεις για τη Θεσσαλονίκη.
Αξίζει βέβαια το να ανέβεις τα σκαλιά ως πάνω, η θέα είναι εντυπωσιακή. Αυτό που άλλαξε όμως είναι ότι ο Λευκός Πύργος φιλοξενεί τους τελευταίους μήνες και μια έκθεση για την ιστορία της πόλης. Λειτουργεί δηλαδή σαν ένα μικρό μουσείο πόλης. Και πιστέψτε με, η έκθεση είναι καταπληκτική.


Πρόκειται στην ουσία για μια παρουσίαση της ιστορίας της Θεσσαλονίκης μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών, εικόνων και ήχων. Η υψηλή αισθητική όμως, η ορθή χρήση της τεχνολογίας και της καινοτομίας, η επαρκής μουσειολογική μελέτη, η εξυπνάδα και η πολλή δουλειά, όλα εκείνα τέλος πάντων τα στοιχεία που συνθέτουν μια ολοκληρωμένη επιστημονική πρόταση, δίνουν στη συγκεκριμένη περίπτωση την αίσθηση ότι μέσα σε λίγα λεπτά, έχεις μια γεύση για το ποια είναι η Θεσσαλονίκη. Μπορείς να φύγεις από το χώρο με μια συνολική εμπειρία αλλά και με πολλά ερωτήματα που μπορούν να σε οδηγήσουν στα άλλα μνημεία της πόλης, στα ίχνη της πραγματικής της ιστορίας.
Η έκθεση, οργανώθηκε από το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, με στόχο όπως σημειώνεται σχετικά (εδώ): «να κεντρίσει το ενδιαφέρον των επισκεπτών να γνωρίσουν καλύτερα την πόλη, τα μνημεία και τα θεματικά μουσεία της. Πρόθεση της έκθεσης δεν είναι να ‘μουσειοποιήσει’ την πόλη, αλλά να τη ‘συστήσει’ στους επισκέπτες και ακόμη περισσότερο στους κατοίκους της, στοχεύοντας στη δημιουργία μιας νέας ουσιαστικής σχέσης με την πόλη».
Στο πλαίσιο της έκθεσης λειτουργεί και η ιστοσελίδα www.lpth.org που παρουσιάζει αντίστοιχο υλικό και η οποία νομίζω ότι είναι μια καλή ευκαιρία εισαγωγής για τον επισκέπτη που ακόμα δεν έχει πάει ως την παραλία της Θεσσαλονίκης.
Η έκθεση είναι κατάλληλη για παιδιά και ιδανική για μαθητές. Για όλους εμάς τους υπόλοιπους «μεγάλους» λειτουργεί και σαν παράδειγμα για το πώς θα θέλαμε να είναι τα μουσεία των πόλεών μας. Μουσεία πόλης στην ουσία δεν υπάρχουν στις ελληνικές πόλεις. Στις καλύτερες των περιπτώσεων όπως για παράδειγμα σε μια ιστορική πόλη σαν τα Γιάννενα, ένας χώρος, όπως το Ασλάν Τζαμί, έχει επιλεγεί (συχνά για συγκυριακούς λόγους) και φιλοξενεί μικρούς θησαυρούς από την ιστορία της πόλης, η αποκρυπτογράφηση των οποίων όμως για το ευρύ κοινό αποτελεί συχνά ένα αδιέξοδο. Στα Γιάννενα για να επιμείνουμε στο παράδειγμα, οι τουρίστες έρχονται να δουν κάτι από Αλή Πασά και στις περισσότερες των περιπτώσεων φεύγουν χωρίς να μάθουν ποτέ για τη ρωμανιώτικη κοινότητα των Γιαννιωτοεβραίων ή για τα σπουδαία σχολεία της πόλης και τη δική της θέση στον νεοελληνικό διαφωτισμό.
Ανάλογα στη Θεσσαλονίκη, μετά το ’80 και με την κυριαρχία συντηρητικών και εθνικιστικών αντιλήψεων, η πόλη ταυτιζόταν είτε με τον Μέγα Αλέξανδρο είτε με το βυζαντινό και μόνο παρελθόν της.
Ο καιρός πάντως πέρασε, η επιστήμη προχωράει, βοηθάνε και τα ευρωπαϊκά κονδύλια στη δημιουργία κυρίως υποδομών, ε, βαριούνται κι οι άνθρωποι τα «ζήτω» και τα τις… σάριζες, και το αποτέλεσμα είναι εκθέσεις σαν αυτή στο Λευκό Πύργο.
Ο ίδιος ο Λευκός Πύργος βέβαια δεν είναι σπουδαίο μνημείο, εκτός αν αρέσει σε κάποιους (όπως σε εμάς) η ιστορία των φυλακών. Ο χώρος ήταν είτε φρούριο είτε φυλακή στη μακρόχρονη διαδρομή του από τον 15ο αιώνα και φαίνεται στη διαρρύθμισή του. Μετά τα μέσα του ’80 που αναστηλώνεται και αρχίζει να φιλοξενεί εκθέσεις για την πόλη, γίνεται και επισκέψιμο μνημείο, πέρα από φόντο για φωτογραφίες.
Ανεβαίνοντας κυκλικά τις σκάλες, μπαίνεις σε κάθε όροφο χωριστά και εισάγεσαι σιγά σιγά στην πολυπρισματική ιστορία αυτής της κοσμοπολίτισσας πόλης, από τα αρχαία χρόνια ως τα πρόσφατα του 20ου αιώνα. Μέσα στα δαιδαλώδη δωματιάκια γύρω από την κεντρική αίθουσα, αναπτύσσονται ειδικότερες θεματικές, από

το εμπόριο και τη λογοτεχνία ως τον τοπικό Τύπο και τις εργατικές κινητοποιήσεις του μεσοπολέμου με πλήθος από φωτογραφίες και πληροφορίες. Η πιο εντυπωσιακή σύνθεση είναι αυτή για τους πρόσφυγες το ’22 που συνοδεύεται κι από ηχητικά ντοκουμέντα με μαρτυρίες, καθώς και η ιστορία των μνημείων που φαίνονται και σήμερα, ενώ πρωτότυπη είναι και η παρουσίαση των γεύσεων της πόλης (στην ιστοσελίδα έχει και πολλές συνταγές).
Η αισθητική της παρουσίασης, αλλά και το εύρος των πληροφοριών που χώρεσαν σε τόσο μικρό χώρο, προσφέρει εν τέλει στον επισκέπτη μια συνολική επόπτευση στην ιστορία της Θεσσαλονίκης, σε βαθμό που θα λέγαμε ότι τον ξεμαθαίνει από στερεότυπα και προκαταλήψεις για τον τόπο αυτό. Κι έτσι ξανανιωμένοι όλοι, φτάνουμε ως την ταράτσα και βλέπουμε τη θέα. Τι καλύτερο για φινάλε…
Μακάρι να είχαμε σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας, τέτοιες μικρές εκθέσεις για την ιστορία τους- οι τοπικοί άρχοντες ανά την Ελλάδα, αντί να βγάζουν κάθε τόσο ψηφίσματα για την ελληνικότητα της περιοχής τους ας πάνε ως τον Λευκό Πύργο να δούνε πώς μπορούν να φτιάξουν ανάλογες υποδομές στην πόλη τους. Και το γεγονός ότι η Θεσσαλονίκη, δείχνει κι ένα άλλο πρόσωπο πέρα από αυτό των συλλαλητηρίων και των διώξεων βιβλίων, είναι παρήγορο για όλους όσοι την αγαπάμε.

ΥΓ Η επιθυμία να φτάσεις ως πάνω και το ξάφνιασμα από την πρωτοτυπία της έκθεσης, δεν σου επιτρέπουν και την ενδελεχή μελέτη της. Μάλλον χρειάζεται και μια δεύτερη επίσκεψη.
Πρέπει να κάνω όμως μια παρατήρηση. Στο τμήμα για τον διωγμό των Εβραίων της πόλης από τους Ναζί, γεγονός με παγκόσμια απήχηση, (και κατά τη γνώμη μας άξιο για μεγαλύτερη και κεντρικότερη αναφορά στην έκθεση) υπάρχει μια φωτογραφία που την έχω δει σε αναφορές για τον διωγμό στα Γιάννενα (αυτήν με τον ηλικιωμένο με μια κουβέρτα στην πλάτη του στο κέντρο κάτω). Η φωτογραφία ανήκει σε μια ευρύτερη σειρά από το ολοκαύτωμα των Ιωαννίνων και προέρχεται από τα Γερμανικά Αρχεία. Τις έχει εντοπίσει η Συναγωγή Kehila Kedosha Jannina της Νέας Υόρκης, η οποία έχει κάνει μια πολύ σοβαρή δουλειά για το διωγμό των Γιαννιωτοεβραίων. Τις είδαμε στην ιστοσελίδα της www.kkjsm.org όπου περιέχονται τόσο οι φωτογραφίες όσο και ολόκληρη η έρευνα για την εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων. Μέρος αυτών των φωτογραφιών δημοσιεύτηκαν σε δύο αφιερώματα στην εφημερίδα των Ιωαννίνων Ηπειρωτικός Αγών στις 28 Ιουλίου 2005 και στις 25 Μαρτίου 2006. Το ιστορικό τους, που λύνει και τις όποιες παρεξηγήσεις με παλιότερες δημοσιεύσεις, το αναφέρει και ο Christoph U. Schmink- Gustavus στο πρόσφατο βιβλίο του Μνήμες Κατοχής ΙΙ (εκδόσεις Ισνάφι, σελίδα 185). Νομίζω ότι είναι μια ευκαιρία για μια τεκμηρίωση της φωτογραφίας και η διαδραστικότητα της έκθεσης επιτρέπει έναν τέτοιον διάλογο.