Στον εξαιρετικό τόμο για τον Μεσοπόλεμο της «Ιστορίας της Ελλάδας του 20ου αιώνα» από το Βιβλιόραμα (που συνιστώ να τον διαβάσετε ολόκληρο και τον τόμο και όλη την έκδοση, κι ας φανεί βουνό στην αρχή- θα αποζημιωθείτε από τα πολύ καλά και πρωτότυπα κείμενα), στο δεύτερο μέρος, ο καθηγητής Χρήστος Χατζηιωσήφ κάνει μια πολύ διαυγή παρατήρηση για το πώς χειρίστηκε η εξουσία το ζήτημα της παρουσίασης της μεγάλης ήττας: «Μετά τη στρατιωτική στάση της 11ης Σεπτεμβρίου, οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης εγκατέλειψαν τον όρο ‘ατύχημα’ και αφού αμφιταλαντεύθηκαν ανάμεσα στην εθνική συμφορά και την καταστροφή, καταστάλαξαν μετά την εκτέλεση των έξι στην τελευταία. Ο όρος ‘καταστροφή’ είχε το πλεονέκτημα ότι δήλωνε το μέγεθος των απωλειών, παρουσιάζοντάς τες, όμως, σαν το αποτέλεσμα οιονεί φυσικών δυνάμεων πέρα από τον ανθρώπινο έλεγχο» (σελ. 47).
Στην Κυριακάτικη Αυγή στις 22 Φεβρουαρίου, ο συγγραφέας Φώτης Τερζάκης, ένα από τα πιο δυνατά μυαλά της εποχής μας, επισημαίνει κάτι ανάλογο για την πρόσφατη διεθνή οικονομική κρίση στο άρθρο του «Η λογική της παρούσας κρίσης: Το ψεύδος της οικονομίας και η καντιανή ηθική προσταγή»: «Αρχές του 2009, είμαι κατάπληκτος από τον τρόπο που αντιμετωπίζεται η σαρωτική χρηματοπιστωτική κρίση, η οποία έχει ήδη αποτελέσματα ορατά στην πραγματική οικονομία (η χειρότερη τέτοια, λένε, μετά το κραχ του 1929): περίπου σαν φυσική καταστροφή -όπως το τσουνάμι του 2004- ή θεομηνία απέναντι στην οποία πρέπει "όλοι" να ενωθούμε και να πάρουμε μέτρα. "Όλοι": δηλαδή εκείνοι που την προκάλεσαν συσσωρεύοντας αμύθητο πλούτο, ο οποίος τους επιτρέπει να αντεπεξέλθουν σ' αυτήν ανώδυνα και ίσως να επανακερδοσκοπήσουν από αυτήν, κι εκείνοι που είχαν ήδη εξοντωθεί από τη διευρυνόμενη ανισότητα και θα πληρώσουν με τον πιο οδυνηρό τρόπο τις συνέπειές της... Η φυσικοποίηση της κρίσης είναι, προφανώς, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να εκβιαστούν αθέμιτες συναινέσεις και να αποκρυφθεί ο κοινωνικός πόλεμος που δεν έχει πάψει να σοβεί στο βάθος κοινωνιών τόσο ανελέητα ταξικών όσο αυτές στις οποίες ζούμε. Αν όμως οι "φυσικές καταστροφές" είναι ήδη βαθύτατα κοινωνικές και αποτελέσματα πολύπλοκων ανθρώπινων στρατηγικών, τι πρέπει άραγε να σκεφτούμε για τις οικονομικές;» (ολόκληρο το άρθρο εδώ).
Πολύ περίεργη αυτή η εμμονή της εξουσίας να παραπέμπει στη Φύση για να εξηγήσει φαινόμενα αποκλειστικά ανθρώπινα. Και πολύ διαχρονική. Και πολύ βολική, όσο τουλάχιστον όλοι εμείς αποφεύγουμε να ζητήσουμε εξηγήσεις... Τις περισσότερες φορές μας πείθει ο παρηγορητικός λόγος περί της κακιάς μας μοίρας.
Στην Κυριακάτικη Αυγή στις 22 Φεβρουαρίου, ο συγγραφέας Φώτης Τερζάκης, ένα από τα πιο δυνατά μυαλά της εποχής μας, επισημαίνει κάτι ανάλογο για την πρόσφατη διεθνή οικονομική κρίση στο άρθρο του «Η λογική της παρούσας κρίσης: Το ψεύδος της οικονομίας και η καντιανή ηθική προσταγή»: «Αρχές του 2009, είμαι κατάπληκτος από τον τρόπο που αντιμετωπίζεται η σαρωτική χρηματοπιστωτική κρίση, η οποία έχει ήδη αποτελέσματα ορατά στην πραγματική οικονομία (η χειρότερη τέτοια, λένε, μετά το κραχ του 1929): περίπου σαν φυσική καταστροφή -όπως το τσουνάμι του 2004- ή θεομηνία απέναντι στην οποία πρέπει "όλοι" να ενωθούμε και να πάρουμε μέτρα. "Όλοι": δηλαδή εκείνοι που την προκάλεσαν συσσωρεύοντας αμύθητο πλούτο, ο οποίος τους επιτρέπει να αντεπεξέλθουν σ' αυτήν ανώδυνα και ίσως να επανακερδοσκοπήσουν από αυτήν, κι εκείνοι που είχαν ήδη εξοντωθεί από τη διευρυνόμενη ανισότητα και θα πληρώσουν με τον πιο οδυνηρό τρόπο τις συνέπειές της... Η φυσικοποίηση της κρίσης είναι, προφανώς, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να εκβιαστούν αθέμιτες συναινέσεις και να αποκρυφθεί ο κοινωνικός πόλεμος που δεν έχει πάψει να σοβεί στο βάθος κοινωνιών τόσο ανελέητα ταξικών όσο αυτές στις οποίες ζούμε. Αν όμως οι "φυσικές καταστροφές" είναι ήδη βαθύτατα κοινωνικές και αποτελέσματα πολύπλοκων ανθρώπινων στρατηγικών, τι πρέπει άραγε να σκεφτούμε για τις οικονομικές;» (ολόκληρο το άρθρο εδώ).
Πολύ περίεργη αυτή η εμμονή της εξουσίας να παραπέμπει στη Φύση για να εξηγήσει φαινόμενα αποκλειστικά ανθρώπινα. Και πολύ διαχρονική. Και πολύ βολική, όσο τουλάχιστον όλοι εμείς αποφεύγουμε να ζητήσουμε εξηγήσεις... Τις περισσότερες φορές μας πείθει ο παρηγορητικός λόγος περί της κακιάς μας μοίρας.
Ο πίνακας είναι η "Φουρτουνιασμένη θάλασσα" του Περικλή Πανταζή (1849- 1884), από το λεύκωμα του Ιδρύματος Ευάγγελου Αβέρωφ Τοσίτσα (Αθήνα 1994). Βρίσκεται στη συλλογή του δήμου Saint- Gilles στο Παρίσι.
